DNT-nin ikinci qatı kəşf edildi
Hollandiya fizikaçıları genetika ilə bağlı apardıqları araşdırmada DNT-də ikinci qat informasiya kodlandığını tapıblar. Bu nəticə genetikada uzun müddət ehtimal olunan görüşün təsdiqidi.
DNT zəncirində 3 milyard hərfin unikal ardıcıllğı hər insanın özünəməxsus bədən quruluşu, sifət cizgiləri, göz, dəri rəngi, hətta yeriş tərzini və s. təyin edir. Nəzərə almaq lazımdı ki, həmin 3 milyard cüt hərf də cəmi 4 hərfdən təşkil olunub. Bu haqda və ümumiyyətlə, valideyn-uşaq oxşarlığı, qohumların oxşarlıq dərəcəsinin genetik səviyyədə mücməl izahını bir neçə ay əvvəl yazmışdım. Həmin yazımda əsas məsələ hərflərin ardıcıllığıdı. Başqa cür ifadə edəsi olsaq, hərflərin ardıcıllığı DNT-nin daşıdığı birinci qat informasiyadı.
Sözügedən araşdırma isə DNT-də ikinci qat şifrələnmiş informasiya haqdadı. DNT zəncirində nəinki hərflərin ardıcıllığı, həm də zəncirin hansı formada bükülməsi, qıvrılması, burulması, bir sözlə hüceyrənin nüvəsi içində paketlənmə üsulu da informasiya daşıyır. Bu, birbaşa DNT-in mexaniki xüsusiyyətindən asılıdı. Maraqlı orasıdır ki, orqandan, toxumadan asılı olmadan insanın bütün hüceyrələrində 3 milyard hərfin eyni sıralaması var. Məsələn, gözün hüceyrəsində də eyni sıralama var, böyrəyin hüceyrəsində də. Bəs ana bətnində embrio inkişaf edərkən fərqli orqanlar eyni DNT zəncirindən necə yaranır? Eləcə də yetişkin insan bədənində hər orqanda yeni yaranan hüceyrələri nə vadar edir ki, sırf o orqanın funksiyasına uyğun işini görsün?
 |
| Fotoda fizikaçı H. Şisselin və qrupunun məqaləsindən götürülmüş DNT simulyasiyasıdı. Məsələ DNT-nin 3D konfiqurasiyası ilə bağlı olduğundan fizikaçıların bu mövzuda genetiklərə köməyi anlaşılandır. |
Cavab həmin ikinci qat informasiyadı. Bir hüceyrənin içindəki DNT zənciri düzünə açılası olsa 2 metr uzunluqda olar. Amma zəncir elə paketlənir ki, hüceyrənin içindəki ortalama 6 mikrometrlik nüvənin içində yerləşə bilir. Ağaca dolananda sarmaşığın yarpaqları gövdəsindən çölə doğru əmələ gəlir, iç tərəfi ilə dolanma işini həyata keçirir. Oxşar olaraq DNT zənciri də dolanma zamanı daxildə qalan hissəni oxutmur, ancaq fırlanma, bükülmə zamanı üstdə qalan hissəni reqisterdən keçirir. Beləliklə, DNT zənciri müəyyən hissələrini kopyalamaqla müxtəlif orqanları məsələn, gözü formalaşdırır. Qara ciyərdəki hücyrənin DNT-si isə elə qıvrılır ki, gözlə bağlı hissəni söndürür, oxut(n)mur, yalnız qaraciyər üçün lazımı hissəyə yaşıl işıq yandırır.
Bu ağlasığmaz dizaynda bir hərfin belə söhbəti gedir. Məsələn, insanın dil, danışıq qabiliyyətini formalaşdıran FOXP2 geni var. Bu genin hekayəsi İngiltərədə bir ailədə yayqın olan danışıq qüsurunun araşdırılması ilə başlayıb. Ailənin ard-arda gələn üç nəslində qeyri-adi qüsur vardı. Danışa bilirlər, ancaq cümlələrdə tez-tez qrammatik qaydaları pozurlarmış, çənə və üz əzələlərin hərəkətində çətinlik vardı. Səs telləri də bəzi səsləri çıxarmağa imkan vermirdi. Oksford genetikləri bu çatışmazlıqların səbəbini axtararkən məlum olur ki, problem elə də böyük deyilmiş, sadəcə 7-ci xromosomdakı həmin FOXP2 gen zəncirində cəmi 1 hərf səhvi varmış. 1 hərf səhv yerdə dayanıb və ya artıqdı. Necə deyərlər, səhv düşəndə bir hərfin yeri..
Ən maraqlısı da odur ki, bütün məməlilərdə FOXP2 geni sabitdi, milyon illər ərzində dəyişməz qalıb. Ancaq insanda bu gen qeyri-adi formada, dramatik ölçüdə mutasiyaya məruz qalıb və insan danışmağa başlayıb, bəyan qabiliyyəti formalaşıb.
Fotoda fizikaçı H. Şisselin və qrupunun məqaləsindən götürülmüş DNT simulyasiyasıdı. Məsələ DNT-nin 3D konfiqurasiyası ilə bağlı olduğundan fizikaçıların bu mövzuda genetiklərə köməyi anlaşılandı.
Niyyət Bayramzadə - 16 iyun 2016-cı il
Yorumlar
Yorum Gönder