Cümhuriyyət tənqidçilərinin sortları
Cümhuriyyəti
tənqid eləyənlər, onun qurucularını ələ salanlar haqda bir-iki kəlmə demək
istəyirəm. Onların kiçik bir qismi düz eləyir. Kimlər? Anarxistlər. Anarxist
olub hansısa dövlət quruluşunu qəbul eləmək öz əqidəsinə zidd getməkdir.
(Anarxist deyiləm, istəsəniz minarxist deyə bilərsiniz.) Ancaq qalan
tənqidçilərin, demək olar ki, hamısının bir əmması var.
Tənqidçiləri
qruplaşdırıb danışaq.
Cümhuriyyətin
tənqidçilərinin böyük bir qismi solçudur. Bu solçuların bir qismini səmimi
solçu sayaq. Yəni nə sovetlərin xiffətini çəkən kütbeyinlərdir, nə bilərəkdən
Putin şiələri ilə bir cəbhədə olanlardır. Anladığınız avropasayağı solçular. Bu
solçuların səhvi ondadır ki, cümhuriyyətçiliyi sağçıların məhsulu sayırlar.
Yeri gəlib, birbaşa deyim: cümhuriyyət sağçı respublika demək deyil. Bütün
spektr siyasətçilərin özlərini siyasi səhnədə sınamaları üçün ədalətli
platformadır. Bu platformada solçu da özünü təsdiqləyib çoxluq qazana bilər,
hakimiyyətə gələ bilər - sağçı da, mərkəzçi də. Yeri gəlib yenə deyim, cümhuriyyətin
əsas banisi Məhəmmədənim Rəsulzadə sol mərkəzçi görüşlü idi.
Bir qism tənqidçi də
doğrudan obyektiv araşdırma aparır, görür ki, Azərbaycan Cümhuriyyətinin
dövründəki demokratiya, seçki, qadın hüquqları, parlament heç də bu gün
bildiyimiz anlayışlarla düzgün gəlmir. Ancaq bu tənqidçilər unudurlar ki,
cümhuriyyət, demək olar ki, heçdən yaranmışdı. O dövrdə azərbaycanlılar qədər
başıpozuq, müasir dünya ilə ayaqlaşmayan, cəfəng ideyalarla yaşayan, öz xeyrini
bilməyən, özünün dünyada yerini, adını anlamayan, xeyrini-şərini qanmayan,
dostunu-düşmənini tanımayan ikinci bir çoxsaylı topluma rast gəlmək çətin idi.
(Bəlkə indi də çətindir.) O dövrdə bu coğrafi ərazidə yaşayan, bu yazdığım
dildə danışan toplumun nə ordusu vardı, nə təşkilatlanmaq ənənəsi, nə dəqiq
sərhəddi. Bütün bu bəlaları, bu mirası şəxsi təmənnasız irəli çıxmış, özünü
ağır bir yük altına vermiş beş-on aydının üstünə yükləyib 100 ildən sonra
gülmək böyük insafsızlıqdır. İnsafınız olsun.
Bu gün büdcədən
maliyyələşən, neçə ildir ştat cədvəli olan, maddi-texniki resursları olan
Mrkəzi Seçki Komissiyası var. Nəticə nədir? Parlament bütün seçkilərdən
birrəngli çıxır, ölkədəki siyasi spektri əks elətdirmir. Cümhuriyyət dövrünün
seçkilərinə və yaxud parlamentinin necə formalaşmasına irad tutanda iki şeyi də
unutmayaq: birincisi, təzə yaranan dövlət quruluşunu o dövrün son dəbinə uyğun
olaraq məclisi-müəssisan və məclisi-məbusan formalaşdırmalı idi. Məclisi-
müəssisanın indiki anlamda seçki ilə formalaşması mümkün deyil.
Məclisi-müəssisan da olmasa, məclisi-məbusan, yəni indiki anlamda parlament
seçkilərinə yaxın bir şey keçirmək mümkün deyil. Bunu Məhəmmədəmin Rəsulzadə
məqalələrində yaxşıca xırdalayıb. Yəni iddia eləməyib ki, biz demokratik seçki
keçirdik. Gerçək, demokratik seçkidən qabaq ölkədə mövcud siyasi qüvvələrin bir
araya gəlib prinsipləri müəyyənləşdirən, dövlət quruluşu formasını
müəyyənləşdirən bir qurum yaratması praktikası 21-ci əsrin Avropasında da var.
Məsələn, Yuqoslaviya Miloşeviçdən sonra belə bir keçid üsuluna əl atdı və heç
kəs bunu anti-demokratik saymadı. Azərbacyan Cümhuriyyətində də belə olmuşdu. Parlament
ölkədəki bütün siyasi spektri az-çox əks elətdirirdi və 90-cı ildən bəri
Azərbaycanda keçirilmiş bütün seçkilərdən daha düzgün əks elətdirib.
Anarxistlərin, əsl
solçuların, və ya obyektiv araşdırmaçıların Məhəmmədəmin Rəsulzadəni,
Azərbaycan Cümhuriyyətini bəyənməməsinin səbəblərini xırdaladıq. Qaldı kimlər?
Rusiyanın tulaları,
İranın tulaları, sovet təbliğatından başlarını salamat çıxara bilməyənlər,
fürsətçilər, siyasi konyuktura görə cümhuriyyətə qara yaxmağa çalışanlar. Onlar
da gedib atdansınlar.
Cümhuriyyət yoldur,
platformadır, nə qərbpərəstlikdir, nə şərqpərəstlikdir. Cümhuriyyət dövlət
qurmağın ən mədəni, ən ədalətli platformasıdır. Son bir neçə yüz ildə başqa
sistemlərə nisbətən özünün böyük üstünlüyünü göstərib.
Cümhuriyyət ədalətli
siyasi quruluşdur. Tənqidə imkan olmayan yerdə ədalətli quruluş ola bilməz. O
baxımdan cümhuriyyətçiləri tənqid eləmək olmaz deyə bier şey yoxdur. Mən
tənqidçiləri insaflarına görə sortladım.
Rövşən Əliyev - 29 may
2017
(https://www.facebook.com/rovshan.aliyev/posts/10155074210859457)
Yorumlar
Yorum Gönder